شب قدر
اين شب، از دو شب قبل برتر است و از احاديث متعدد اينگونه احتمال داده مي‌شود كه شب قدر همين شب است. در روايتي از امام باقر(ع) نقل شده است كه مردي در ماه رمضان خدمت رسول خدا (ص) آمد و به آن حضرت عرض كرد: من در بيرون مدينه به سر مي‌برم و شتر و گوسفند دارم كه نمي‌توانم همه شب در مدينه حاضر شوم. دوست دارم شبي را به من معرفي كني تا آن شب را به مدينه بيايم و در نماز و عبادت حاضر باشم . حضرت او را به نزد خود فراخواند و به طور در گوشي آن شب را معرفي كرد.
آن مرد نيز وقتي شبهاي بيست و سوم ماه رمضان فرا مي‌رسيد، با همه خانواده و فرزندان و غلامان به مدينه مي‌آمد و آن شب را مي‌ماند و صبحگاهان به منزل خويش بر مي‌گشت.
همچنين در روايت ديگري نقل شده است كه رسول خدا(ص) در شب بيست و سوم ماه رمضان به سر و روي خانواده‌اش آب مي‌پاشيد تا به خواب نروند ( و از فضيلت اين شب بهره بگيرند).
روايات متعدد ديگري نيز داريم كه مي‌گويد: شب قدر، شب بيست و سوم است. مرحوم “علامه مجلسي” نيز در كتاب “زادالمعاد” مي‌گويد:"اكثر احاديث معتبر دلالت دارد كه شب بيست و سوم، شب قدر است".
اعمال مخصوص شب بيست و سوم ماه رمضان
در شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان، غير از اعمال مشترك شبهاي قدر، اعمال ديگري نيز وارد شده است تا فردي كه اين شب را به احيا مي‌گذراند در كنار اعمال مشترك شبهاي قدر، آنها را نيز انجام دهد، كه شرح آن در ادامه مي آيد:
1- سوره عنكبوت و سوره روم را بخواندكه امام صادق(ع) فرمود: ” هركس در شب بيست و سوم، سوره‌هاي عنكبوت و روم را بخواند، به خدا سوگند! اهل بهشت است".
2- هزار مرتبه سوره “انا انزلناه” (سوره قدر) را بخواند.
3- سوره ” حم دخان” (سوره دخان) را بخواند.
4- اين دعا را بخواند:
اللَّهُمَّ امْدُدْ لِي فِي عُمُرِي
خدايا عمرم را طولانى گردان
وَ أَوْسِعْ لِي فِي رِزْقِي
و روزىام را وسعت بخش
وَ أَصِحَّ لِي جِسْمِي
و بدنم را تندرست بدار
وَ بَلِّغْنِي أَمَلِي
و به آرزويم برسان
وَ إِنْ كُنْتُ مِنَ الْأَشْقِيَاءِ فَامْحُنِي مِنَ الْأَشْقِيَاءِ وَ اكْتُبْنِي مِنَ السُّعَدَاءِ
و اگر در زمره بدفرجامان هستم،مرا از آن گروه محو كن و در گروه سعادتمندان ثبت فرما
فَإِنَّكَ قُلْتَ فِي كِتَابِكَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِيِّكَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ
،كه تو در كتاب فرو فرستاده به پيامبر مرسلت(درود تو بر او و خاندانش)فرمودى:خدا محو مىكند آنچه را بخواهد و ثبت مىنمايد آنچه را اراده كند و كتاب جامع نزد اوست
5- اين دعا را كه مخصوص شب بيست و سوم است بخواند:
يَا رَبَّ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ جَاعِلَهَا خَيْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ
اى پروردگار شب قدر و قراردهنده آن بهتر از هزار ماه،
وَ رَبَّ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ الْجِبَالِ وَ الْبِحَارِ
و پروردگار شب و روز،و كوهها و درياها
وَ الظُّلَمِ وَ الْأَنْوَارِ وَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ
و تاريكيها و روشناييها و زمين و آسمان
يَا بَارِئُ يَا مُصَوِّرُ يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ
اى پديدآورنده،اى صورتبخش،اى عطا كننده،اى نعمت ده،
يَا اللَّهُ يَا رَحْمَانُ يَا اللَّهُ يَا قَيُّومُ
اى خدا، اى بخشنده، اى خدا، اى به خود پاينده،
يَا اللَّهُ يَا بَدِيعُ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ
اى خدا، اى نو آفرين، اى خدا، اى خدا، اى خدا،
لَكَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْيَا وَ الْكِبْرِيَاءُ وَ الْآلاءُ
نامهاى نيكوتر و نمونههاى والاتر و بزرگمنشى و نعمتها از آن توست،
أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
از تو درخواست مىكنم كه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى،
وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِي فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ فِي السُّعَدَاءِ
و قرار دهى در اين شب نامم را در زمره سعادتمندان
وَ رُوحِي مَعَ الشُّهَدَاءِ
و روحم را با شهيدان
وَ إِحْسَانِي فِي عِلِّيِّينَ
و نيكوكارىام را در بلندمرتبهترين درجه بهشت
وَ إِسَاءَتِي مَغْفُورَةً
و گناهم را آمرزيده
وَ أَنْ تَهَبَ لِي يَقِينا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِي
و ببخشى بر من يقينى كه دلم با آن همراه باشد
وَ إِيمَانا يُذْهِبُ الشَّكَّ عَنِّي
و ايمانى كه شك را از من زدوده گرداند
وَ تُرْضِيَنِي بِمَا قَسَمْتَ لِي
و خشنودى به آنچه نصيبم نمودهاى
وَ آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً
و ما را در دنيا و آخرت پاداش نيكو عنايت فرما
وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِيقِ
و از عذاب آتش سوزان حفظ كن
وَ ارْزُقْنِي فِيهَا ذِكْرَكَ وَ شُكْرَكَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْكَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ
و در اين شب ذكر و شكر خويش و رغبت به سوى خود و بازگشت و توبه روزىام فرما
وَ التَّوْفِيقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ و به آنچه محمّد و خاندان محمّد(درود خدا بر آنان باد)را به آن موفق كردى توفيقم ده
6- اين دعا را كه امام صادق(ع) نقل شده است ،بخواند:
اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ فِيمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ خدايا قرار ده در آنچه حكم مىكنى و مقدّر مىنمايى،از فرمان حتمى، وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ
در آنچه از كار حكيمانه جدا مىسازى در شب قدر،از حكمى كه بازگشت نپذيرد،و تغيير نيابد،
أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا
اينكه مرا در اين سال از حاجيان خانه محترمت بنويسى
اَلْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ
حاجيانى كه حجّشان پذيرفته،
اَلْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ
و سعيشان قبول افتاده
اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ
و گناهانشان آمرزيده گشته
اَلْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ
و بديهايشان محو شده است
وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِيلَ عُمْرِي
و قرار ده در آنچه فرمان مىدهى و مقدّر مىنمايى كه عمرم را طولانى گردانى
وَ تُوَسِّعَ لِي فِي رِزْقِي
و در روزىام وسعت بخشى.
7- اين دعا را كه از امام حسين (ع) نقل شده است بخواند:
يَا بَاطِنا فِي ظُهُورِهِ
اى پنهان در حال آشكار بودنش
وَ يَا ظَاهِرا فِي بُطُونِهِ
و اى آشكار در حال پنهان بودنش
وَ يَا بَاطِنا لَيْسَ يَخْفَى
و اى پنهانى كه مخفى نمىشود
وَ يَا ظَاهِرا لَيْسَ يُرَى
و اى آشكارى كه ديده نمىشود
يَا مَوْصُوفا لا يَبْلُغُ بِكَيْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ
اى به وصف آمدهاى كه هيچ ممكنى به حقيقتش نمىرسد
وَ لا حَدٌّ مَحْدُودٌ
و هيچ حدّ بستهاى به او احاطه پيدا نمىكند
وَ يَا غَائِباً غَيْرَ مَفْقُودٍ
و اى غايب گم نشده
وَ يَا شَاهِداً غَيْرَ مَشْهُودٍ يُطْلَبُ فَيُصَابُ
اى حاضرى كه مشهود نيست تا آنكه جستجو شود و او را بيابند
وَ لا يَخْلُو مِنْهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَيْنَهُمَا طُرْفَةَ عَيْنٍ
آسمانها و زمين و آنچه بين آنهاست،به اندازه چشم برهمزدن از او خالى نيست
لا يُدْرَكُ بِكَيْفٍ وَ لا يُؤَيَّنُ بِأَيْنٍ وَ لا بِحَيْثٍ
به كيفيتى معين دانسته نمىشود و محدود به مكان و جهت نمىگردد
أَنْتَ نُورُ النُّورِ
تويى روشنايى نور
وَ رَبُّ الْأَرْبَابِ
پروردگار پرورندگان
أَحَطْتَ بِجَمِيعِ الْأُمُورِ
به همه امور احاطه كردهاى،
سُبْحَانَ مَنْ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ
منزه خدايي كه مانندش چيزي نيست
وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ
و او شنوا و بيناست
سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَكَذَا وَ لا هَكَذَا غَيْرُهُ
،منزّه است آنكه داراى اين صفات است و براى غير او چنين صفاتى نيست.
سپس هر حاجتي دارد از خدا بطلبد.
8- همچنين از معصومين (ع) روايت شده است كه در شب بيست و سوم ماه رمضان، در سجود و ايستاده و نشسته دعاي زير را مي‌خواندند، بلكه مناسب است در تمام ماه رمضان و در زمان‌هاي ديگر پس از تمجيد و ستايش خداوند و صلوات بر محمد و آلش ( مثلا حداقل با گفتن الحمدلله و الصلاه علي رسول الله و آله الطاهرين ) اين دعا خوانده شود:
اَللهمَّ کُن لوليکَ الحُجةِ بنِ الحَسَنِ
خدايا براى ولىات حجت بن الحسن
صَلَواتُکَ عَلَيهِ و عَلي ابائهِ في هذهِ السّاعةِ، و في کُلّ ساعَة
كه درودهايت بر او و پدرانش باد، در اين ساعت،و در هر ساعت
وَليا و حافظا
باش سرپرست و نگهبان
وقائِداً وَ ناصِراً
و پيشوا و ياور
وَ دَليلاً وَ عَيناً
و راهنما و ديدهبان
حَتّي تُسکِنَهُ اَرضَکَ طَوعاً
تا او را با رغبت مردم در زمينت سكونت دهى
و تُمَتّعَهُ فيها طَويلًا.
و زمانى طولانى بهرهمندش سازى.
9- همچنين اين دعا را در حالي كه دستان خود را به سوي آسمان بلند مي‌كند، بخواند:
يا مُدَبّرَ الاُموُرِ
اى تدبيرگر امور
يا باعِثَ مَن في القُبُور
اى برانگيزنده مردههاى در گور
يا مُجرِي البُحُور
اى روان كننده درياها
يا مُلَينَ الحَديدِ لِداوُد،
اى نرم كننده آهن براى داود،
صَل عَلي مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ وَافعَل بي کَذا وَ کَذا
بر محمد و خاندان محمد، درود فرست و با من چنين و چنان كن.
و بجاي كلمات كذا و كذا حاجات خود را بخواهد و سپس اضافه كند: الليله الليله ، الساعه الساعه. اين دعا را در حال ركوع، سجده، ايستاده و نشسته به طور مكرر بخواند.
10- با توجه به اهميت شب بيست و سوم، غسل، احيا و زيارت امام حسين(ع) در اين شب فضيلت بسيار دارد و همچنين خواندن آن «صد ركعت نماز» كه مشترك ميان همه شبهاي قدر است.
شيخ طوسي در تهذيب، از ابوبصير روايت كرده است كه امام صادق(ع) فرمود: در آن شبي كه اميد مي‌رود شب قدر باشد صد ركعت نماز بخوان، در هر ركعت ( پس از حمد) ده مرتبه سوره قل “هو الله"(سوره توحيد) را بخوان. ابوبصير عرض كرد: اگر نتوانستم ايستاده بخوانم، چه كنم؟ فرمود: نشسته بجا آور! گفتم: اگر نتوانم نشسته بخوانم ؟ فرمود: در همان حال كه در بستر خود دراز كشيده‌اي، بجا آورد.
11- مرحوم “علامه مجلسي"، در “زادالمعاد” فرموده است: در اين شب هر مقدار كه ممكن باشد، قرآن بخواند و از دعاهاي “صحيفه كامله سجاديه” نيز استفاده كند؛ مخصوصا دعاي «مكارم الاخلاق» و دعاي «توبه».
روزهاي شب قدر را نيز بايد حرمت داشت و به عبادت و دعا به سر برد؛ در احاديث فراواني آمده است كه روز قدر نيز در فضيلت مثل شب قدر است.
